Ustavni sud, Veliko veće, u sastavu: predsednik Suda Vesna Ilić Prelić, predsednik Veća, i sudije dr Bosa Nenadić, Katarina Manojlović Andrić, dr Olivera Vučić, Predrag Ćeković, Milan Stanić, Bratislav Đokić i mr Tomislav Stojković, članovi Veća, na osnovu člana 167. stav 1. tač. 1. i 3. Ustava Republike Srbije, na sednici održanoj 15. oktobra 2014. godine, doneo je

REŠENjE

Odbacuje se inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', br. 162/11-prečišćen tekst, 167/12, 172/13 i 178/14).

Obrazloženje

Ustavnom sudu podneta je inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', br. 162/11-prečišćen tekst). U inicijativi se navodi da su osporene odredbe Statuta u suprotnosti sa odredbama člana 11. Ustava, kojima je utvrđena svetovnost države, jer se određivanjem Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta kao dela Univerziteta u Beogradu krši princip sekularnosti, imajući u vidu da je ovaj fakultet religijska institucija, odnosno da je u vezi sa hrišćanima i to isključivo pravoslavne denominacije, što se vidi i iz samog njegovog naziva. Nadalje, inicijator smatra da pripadanje ovog fakulteta, kao religijske institucije, Univerzitetu u Beogradu, koji je državna institucija, predstavlja mešanje crkve i države, što je u suprotnosti sa članom 11. stav 2. Ustava, kojim je utvrđena obaveza odvojenosti crkve i verskih zajednica od države. Inicijator, takođe, smatra da je Pravoslavni bogoslovski fakultet jedina religijska institucija unutar Univerziteta u Beogradu, te se na taj način pravoslavna religija uspostavlja kao državna religija, što je, prema navodima iz inicijative, suprotno članu 11. stav 3. Ustava, kojim je utvrđeno da se nijedna religija ne može uspostaviti kao državna i obavezna. U inicijativi se dalje navodi da se osporenim odredbama Statuta pravoslavlje uspostavlja kao državna religija na Univerzitetu u Beogradu, jer univerzitet koji dozvoljava samo i isključivo jednoj religijskoj instituciji članstvo, direktno sebe dovodi u vezu upravo i samo sa tom religijom i uspostavlja je kao glavnu, odnosno kao državnu, imajući u vidu da je Univerzitet u Beogradu državna institucija. Inicijator dalje navodi da osporene odredbe Statuta nisu u saglasnosti ni sa odredbama člana 44. Ustava, jer po njegovom shvatanju pripajanje Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerzitetu u Beogradu predstavlja spajanje crkve i države, što je direktno suprotno stavu 1. ovog člana Ustava, kojim je utvrđena obaveza samostalnog delovanja crkava i verskih zajednica i njihova odvojenost od države. U odnosu na odredbe stava 2. člana 44. Ustava, inicijator navodi da se određivanjem ovog fakulteta, kao religijske institucije, unutar Univerziteta u Beogradu, pravoslavna religija uspostavlja kao važnija od svih drugih religija, čime se stvara neravnopravan odnos između crkava i verskih zajednica, što je zabranjeno navedenom odredbom Ustava. Pri tome, inicijator ne osporava pravo Srpskoj pravoslavnoj crkvi da samostalno organizuje, finansira i vodi Pravoslavni bogoslovski fakultet po svom nahođenju i pravilima, u skladu sa članom 43. st. 1, 3. i 5. i članom 44. st. 1. i 2. Ustava, ali to pravo Srpska pravoslavna crkva, pa samim tim i fakultet moraju da ispune samostalno, a ne kao deo bilo koje državne institucije, kako je to propisano osporenim odredbama Statuta. U pogledu osporavanja navedenih odredaba Statuta u odnosu na Zakon o zabrani diskriminacije, inicijator navodi da odredbe Statuta Univerziteta u Beogradu i Statuta Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta nisu u saglasnosti sa odredbama člana 2. i člana 19. st. 2. i 3. ovog zakona, jer jedan verski poglavar, po svom sopstvenom subjektivnom nahođenju, odlučuje ko je podoban, a ko nije da postane student Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta, a time i Univerziteta u Beogradu, imajući u vidu da je ovaj fakultet u sastavu Univerziteta u Beogradu.

II

U odgovoru rektora Univerziteta u Beogradu, koji je Ustavnom sudu dostavljen 23. oktobra 2012. godine, navodi se, pre svega, da je sadašnji status Bogoslovskog fakulteta u sastavu Univerziteta u Beogradu utvrđen od strane nadležnih organa države Srbije, a ne osporenim odredbama Statuta. Naime, Rešenjem Vlade 05 broj 02-82/2004 od 9. januara 2004. godine oglašeno je ništavnim Rešenje Vlade Narodne Republike Srbije, V.S. br. 62 od 15. februara 1952. godine, kojim je Bogoslovski fakultet, koji je do tada bio u sastavu Univerziteta u Beogradu, ukinut kao državna ustanova. Aktom 05 broj 02-82/2004-001 od 6. maja 2004. godine Vlada je dala i autentično tumačenje dispozitiva Rešenja od 9. januara 2004. godine, iz koga sledi da je osnivač ovog fakulteta država i da to nikada nije prestala da bude. Tako je u tački 3. ovog autentičnog tumačenja navedeno ''da je Bogoslovski fakultet – državni fakultet i da to nikada nije prestao da bude, da je Bogoslovski fakultet u sastavu Univerziteta u Beogradu i da nikada nije prestao da bude u sastavu Univerziteta u Beogradu''. Saglasno navedenom, Univerzitet u Beogradu je samo sprovodeći navedenu odluku Vlade od 9. januara 2004. godine, uskladio svoj Statut sa navedenim aktom. U odgovoru se takođe navodi da samo postojanje Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u sklopu Univerziteta u Beogradu nikako ne može da znači bilo kakvu diskriminaciju prema drugim crkvama i verskim zajednicama, a pogotovo ne ''uspostavljanje pravoslavlja kao državne religije na Univerzitetu u Beogradu'', s obzirom na prirodu i karakter ove institucije. U odgovoru se na kraju ukazuje da saglasnost nadležnog episkopa kao uslov za upis studenata i izbor nastavnika na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu sama po sebi ne predstavlja diskriminaciju i prisutna je na svim institucijama te vrste širom Evropske unije pod nazivom missio canonici, gde se takođe ne smatra diskriminacijom.

III

U sprovedenom postupku Ustavni sud je utvrdio:

Savet Univerziteta u Beogradu doneo je osporeni Statut na sednici održanoj 5. i 14. septembra 2006. godine, koji je stupio na snagu 18. septembra 2006. godine. Nakon većeg broja izmena i dopuna ovog akta koje su usvojene do 2011. godine, Odbor za statutarna pitanja ja na osnovu ovlašćenja Saveta Univerziteta u Beogradu od 19. aprila 2011. godine, utvrdio prečišćeni tekst Statuta Univerziteta u Beogradu, koji je objavljen u ''Glasniku Univerziteta u Beogradu'', broj 162/11, a koji sadrži osnovni tekst Statuta, kao i izmene i dopune Statuta, objavljene u ''Glasniku Univerziteta u Beogradu'', br. 131/06, 140/08, 143/08, 150/09 i 160/11. Nakon objavljivanja prečišćenog teksta Statuta, Savet Univerziteta je usvojio još tri odluke o izmenama i dopunama ovog akta: na sednici održanoj 15. maja 2012. godine Odluku o izmenama Statuta Univerzizeza u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'' broj 167/12), na senici održanoj 22. aprila 2013. godine Odluku o izmenama i dopunama Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'' broj 172/13) i na senici održanoj 22. janura 2014. godine Odluku o izmenama i dopunama Statuta Univerzizeza u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'' broj 178/14).

Statutom Univerziteta u Beogradu, u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju, uređuju se organizacija, delatnosti i poslovanje Univerziteta u Beogradu, status visokoškolskih jedinica u njegovom sastavu, sastav, nadležnost i način odlučivanja univerzitetskih organa i tela, ustanovljabanje i izvođenje univerzitetskih studija, status nastavnika, saradnika i drugog univerzitetskog osoblja, status studenata, naučno i razvojno istraživanje, kao i druga pitanja od značaja za Univerzitet (član 1. Statuta). Odredbama člana 2. st. 3. i 4. Statuta određeno je da je Univerzitet pravno lice sa statusom samostalne visokoškolske ustanove i sa pravima, obavezama i odgovornostima utvrđenim zakonom i ovim statutom, kao i da je osnivač Univerziteta Republika Srbija.

Osporenim članom 9. stav 7. Statuta je propisano da osim u kontekstu delatnosti Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta i obeležavanja verskih praznika, u skladu sa zakonom, na Univerzitetu i visokoškolskim jedinicama u njegovom sastavu nije dozvoljeno ni versko organizovanje ili delovanje, dok je osporenim delom odredbe člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta predviđeno da Pravoslavni bogoslovski fakultet, iz grupacije društveno-humanističkih nauka, čini jedan od fakulteta u sastavu Univerziteta u Beogradu.

IV

Za ocenu ustavnosti osporenih odredaba Statuta, prema oceni Ustavnog suda od značaja su odredbe Ustava Republike Srbije kojima je utvrđeno: da je Republika Srbija svetovna država, da su crkve i verske zajednice odvojene od države, da se nijedna religija ne može uspostaviti kao državna ili obavezna (član 11.); da se jemči sloboda misli, savesti, uverenja i veroispovesti, pravo da se ostane pri svom uverenju ili veroispovesti ili da se oni promene prema sopstvenom izboru, da niko nije dužan da se izjašnjava o svojim verskim i drugim uverenjima, da je svako slobodan da ispoljava svoju veru ili ubeđenje veroispovedanja, obavljanjem verskih obreda, pohađanjem verske službe ili nastave, pojedinačno ili u zajednici s drugima, kao i da privatno ili javno iznese svoja verska uverenja, da roditelji i zakonski staraoci imaju pravo da svojoj deci obezbede versko i moralno obrazovanje u skladu sa svojim uverenjima (član 43. st. 1. do 3. i 5.); da su crkve i verske zajednice ravnopravne i odvojene od države, da su crkve i verske zajednice ravnopravne i slobodne da samostalno uređuju svoju unutrašnju organizaciju, verske poslove, da javno vrše verske obrede, da osnivaju verske škole, socijalne i dobrotvorne ustanove i da njima upravljaju, u skladu sa zakonom (član 44. st. 1. i 2.); da svako ima pravo na obrazovanje, da svi građani imaju, pod jednakim uslovima, pristup visokoškolskom obrazovanju, da se osnovanje škola i univeziteta uređuje zakonom (član 71. st. 1, 3. i 4.); da se jemči autonomija univerziteta, visokoškolskih i naučnih ustanova, da univerziteti, visokoškoslke i naučne ustanove samostalno odlučuju o svom uređenju i radu, u skladu sa zakonom (član 72.); da Republika Srbija uređuje i obezbeđuje, pored ostalog, sistem u oblasti obrazovanja (član 97. tačka 10.).

Radi celovitijeg sagledavanja spornih ustavnopravnih pitanja u ovom predmetu, Ustavni sud je imao u vidu i pojedine odredbe sledećih zakona i drugih opštih akata:

Zakonom o visokom obrazovanju (“Službeni glasnik RS”, br. 76/05, 100/ 07 - autentično tumačenje, 97/08, 44/10, 93/12 i 89/13) propisano je: da je delatnost visokog obrazovanja od posebnog značaja za Republiku Srbiju i da je deo međunarodnog, a posebno evropskog, obrazovnog, naučnog, odnosno umetničkog prostora (član 2.); da su ciljevi visokog obrazovanja - 1) prenošenje naučnih, stručnih i umetničkih znanja i veština; 2) razvoj nauke i unapređivanje umetničkog stvaralaštva; 3) obezbeđivanje naučnog, stručnog i umetničkog podmlatka; 4) pružanje mogućnosti pojedincima da pod jednakim uslovima steknu visoko obrazovanje i da se obrazuju tokom čitavog života; 5) bitno povećanje broja stanovnika sa visokim obrazovanjem (član 3.); da se delatnost visokog obrazovanja zasniva na sledećim principima - 1) akademske slobode; 2) autonomija; 3) jedinstvo nastave i naučnoistraživačkog, odnosno umetničkog rada; 4) otvorenost prema javnosti i građanima; 5) uvažavanje humanističkih i demokratskih vrednosti nacionalne i evropske tradicije i vrednosti kulturnog nasleđa; 6) poštovanje ljudskih prava i građanskih sloboda, uključujući zabranu svih vidova diskriminacije; 7) usklađivanje sa evropskim sistemom visokog obrazovanja i unapređivanje akademske mobilnosti nastavnog osoblja i studenata; 8) učešće studenata u upravljanju i odlučivanju, posebno u vezi sa pitanjima koja su od značaja za kvalitet nastave; 9) ravnopravnost visokoobrazovnih ustanova bez obzira na oblik svojine, odnosno na to ko je osnivač; 10) afirmacija konkurencije obrazovnih i istraživačkih usluga radi povećanja kvaliteta i efikasnosti visokoškolskog sistema; 11) obezbeđivanje kvaliteta i efikasnosti studiranja (član 4.); da na visokoškolskoj ustanovi nije dozvoljeno političko, stranačko ili versko organizovanje i delovanje (član 32. stav 9.); da je univerzitet samostalna visokoškolska ustanova koja u obavljanju delatnosti objedinjuje obrazovni i naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad, kao komponente jedinstvenog procesa visokog obrazovanja, da univerzitet može ostvarivati sve vrste i nivoe studija, da visokoškolska ustanova ima status univerziteta ako ostvaruje akademske studijske programe na svim nivoima studija, u okviru najmanje tri polja i tri oblasti iz člana 27. ovog zakona, da se izuzetno, univerzitet može osnovati u polju umetnosti, ako ima sva tri nivoa studija iz najmanje tri oblasti umetnosti (član 33.); da fakultet, odnosno umetnička akademija, jeste visokoškolska ustanova, odnosno visokoškolska jedinica u sastavu univerziteta, koja ostvaruje akademske studijske programe i razvija naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad u jednoj ili više oblasti, da fakultet, odnosno umetnička akademija, može ostvarivati i strukovne studijske programe, da fakultet, odnosno umetnička akademija, u pravnom prometu nastupa pod nazivom univerziteta u čijem je sastavu i pod svojim nazivom, u skladu sa statutom univerziteta (član 34.); da je statut osnovni opšti akt visokoškolske ustanove kojim se uređuje organizacija ustanove, način rada, upravljanje i rukovođenje, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje delatnosti i rad visokoškolske ustanove, u skladu sa zakonom (član 46.).

Zakonom o crkvama i verskim zajednicama (''Službeni glasnik RS'', broj 36/06) propisano je: da se Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi priznaje kontinuitet sa pravnim subjektivitetom stečenim na osnovu Načertanija o duhovnoj vlasti (Odluka Narodne Skupštine Knjaževstva Srbskog od 21. maja 1836. godine) i Zakona o Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi („Službene novine Kraljevine Jugoslavije”, broj 269/29), da Srpska Pravoslavna Crkva ima izuzetnu istorijsku, državotvornu i civilizacijsku ulogu u oblikovanju, očuvanju i razvijanju identiteta srpskog naroda (član 11 [1].); da crkve i verske zajednice mogu osnivati ustanove radi obrazovanja budućih sveštenika odnosno verskih službenika, unapređivanja duhovne i teološke kulture i drugih srodnih ciljeva (u daljem tekstu: verske obrazovne ustanove) (član 34.); da crkve i verske zajednice mogu osnivati i predškolske ustanove, osnovne škole, gimnazije, stručne i umetničke srednje i visoke škole, fakultete i univerzitete, u skladu sa zakonom (član 35.); da crkva i verska zajednica može pokrenuti postupak verifikacije, odnosno akreditacije verske obrazovne ustanove radi uključivanja u sistem obrazovanja, u skladu sa propisima o obrazovanju, da verske obrazovne ustanove koje dobiju verifikaciju, odnosno akreditaciju imaju pravo na finansiranje iz budžeta, srazmerno broju vernika prema poslednjem popisu stanovništva u Republici, da radi unapređivanja verske slobode i prosvete, država može pružati finansijsku pomoć i verskim obrazovnim ustanovama koje nisu uključene u sistem obrazovanja. (član 36.); da su verske obrazovne ustanove uključene u sistem obrazovanja dužne da poštuju uslove i standarde koji važe u sistemu obrazovanja, u skladu sa propisima o obrazovanju (član 37. stav 3.).

Statutom Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta, koji je doneo Savet fakulteta na sednici održanoj 11. oktobra 2006. godine, je propisano: da je fakultet u sastavu Univerziteta u Beogradu, da je fakultet pravno lice sa statusom samostalne visokoškolske ustanove sa pravima, obavezama i odgovornostima utvrđenim zakonom i ovim statutom, da je osnivač fakulteta Republika Srbija (član 2. st. 2, 4. i 5.); da je fakultet naučna i najviša obrazovna ustanova u oblasti pravoslavne teologije na Univerzitetu u Beogradu i u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, da se kao sastavni deo Univerziteta fakultet oslanja na načela univerzitetske i fakultetske tradicije i autonomije, kao i na akademske slobode naučnog i umetničkog stvaranja, da fakultet ima matičnost u sledećim naučnim oblastima – biblijska teologija, sistematska teologija, hrišćanska filosofija, istorija crkve, patrologija, liturgika, kanonsko pravo, pastirska teologija, hrišćanska umetnost, omilitika, starozavetni jevrejski jezik, novozavetni i patristički grčki jezik i crkvenoslovenski jezik (član 3. st. 1, 3. i 6.); da delatnost fakulteta, pored ostalog, čine visoko obrazovanje u oblasti društvenih nauka i istraživanje i eksperimentalni razvoj u društvenim i humanističkim naukama (član 4. stav 2. al. 1. do 3.).

V

Iz navedenih odredaba Ustava sledi da je Ustavom zajemčeno pravo na obrazovanje svim licima, s tim što je u Republici Srbiji osnovno obrazovanje obavezno i besplatno, a srednje obrazovanje koje nije obavezno je besplatno za ona lica koja se opredele za njegovo sticanje. U pogledu visokog obrazovanja Ustavom je zajemčeno pravo svim građanima da pod jednakim uslovima mogu pristupiti visokoškolskom obrazovanju i uz garanciju Republike Srbije da uspešnim i nadarenim učenicima slabijeg imovnog stanja omogući besplatno visokoškolsko obrazovanje, u skladu sa zakonom. Ustavom je takođe zajemčena autonomija univerziteta, visokoškolskih i naučnih ustanova, dok je zakonodavcu prepušteno da uredi pitanja koja se odnose na osnivanje škola i univerziteta. Ustavom je utvrđeno i da univerziteti, visokoškolske i naučne ustanove samostalno odlučuju o svome uređenju i radu, u skladu sa zakonom.

Saglasno navedenim ustavnim garancijama iz čl. 71. i 72. Ustava, koje se odnose na pravo na obrazovanje i na autonomiju univerziteta, kao i na ustavom utvrđenu nadležnost Republike Srbije da uređuje i obezbeđuje sistem u oblasti obrazovanja, Narodna skupština je na sednici održanoj 30. avgusta 2005. godine donela Zakon o visokom obrazovanju. Ovim zakonom su uređni sistem visokog obrazovanja, uslovi i način obavljanja delatnosti visokog obrazovanja, finansiranje, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje ove delatnosti. Delatnost visokog obrazovanja je Zakonom određena kao delatnost od posebnog značaja za Republiku Srbiju, koja predstavlja deo međunarodnog, a posebno evropskog, obrazovnog, naučnog, odnosno umetničkog prostora. Delatnost visokog obrazovanja obavljaju visokoškolske ustanove, koje su određene članom 32. stav 1. Zakona o visokom obrazovanju, među koje spadaju i univerzitet, odnosno fakultet. Stavom 9. ovog člana Zakona izričito je zabranjeno bilo kakvo političko, stranačko ili versko organizovanje i delovanje na visokoškolskoj ustanovi. Odredbom člana 33. stav 1. Zakona univerzitet je određen kao samostalna visokoškolska ustanova koja u obavljanju delatnosti objedinjuje obrazovni i naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad, kao komponente jedinstvenog procesa visokog obrazovanja, dok su fakultet, odnosno umetnička akademija određeni članom 34. stav 1. Zakona kao visokoškolske ustanove, odnosno visokoškolske jedinice u sastavu univerziteta, koje ostvaruju akademske studijske programe i razvijaju naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad u jednoj ili više oblasti. Jedan od univerziteta u sistemu visokoškolskih ustanova u Republici Srbije je i Univerzitet u Beogradu, koji je kao najstarija visokoškolska institucija u državi Srbiji osnovan još Zakonom o univerzitetu od 27. februara 1905. godine, na mestu dotadašnje Velike škole u Beogradu. U sastavu ovog univerziteta nalazi se 31 fakultet organizovan u četiri grupacije fakulteta: društveno-humanističkih nauka, medicinskih nauka, prirodno-matematičkih nauka i tehničko-tehnoloških nauka.

Saglasno odredbi člana 47. stav 1. Zakona o visokom obrazovanju, kojom je propisano da se organizacija visokoškolske ustanove uređuje statutom, u skladu sa aktom o osnivanju i ovim zakonom, Savet Univerziteta u Beogradu je doneo Statut kao najviši pravni akt ove visokoškolske ustanove. Statutom Univerziteta u Beogradu, u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju, uređuju se organizacija, delatnost i poslovanje Univerziteta u Beogradu, status visokoškolskih jedinica u njegovom sastavu, sastav, nadležnost i način odlučivanja univerzitetskih organa i tela, ustanovljavanje i izvođenje univerzitetskih studija, status nastavnika, saradnika i drugog univerzitetskog osoblja, status studenata, naučno i razvojno istraživanje, kao i druga pitanja od značaja za Univerzitet. U sastavu Univerziteta u Beogradu nalazi se i Pravoslavni bogoslovski fakultet kao deo grupacije fakulteta u oblasti društveno-humanističkih nauka, koji je određen kao najviša obrazovna ustanova u oblasti pravoslavne teologije. Upravo ovakav položaj Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta kao dela najstarije i najznačajnije državne visokoškolske ustanove u Republici Srbiji, tj. Univerziteta u Beogradu za podnosioca inicijative je sporan u odnosu na odredbe Ustava kojima je utvrđena svetovnost države (član 11. Ustava) i kojima je zajemčena ravnopravnost crkava i verskih zajednica i njihova odvojenost od države (član 44. stav 1. Ustava).

S tim u vezi, Ustavni sud najpre konstatuje da je osnovni princip svetovnosti odvojenost crkve i verske zajednice od države, a da Pravoslavni bogoslovski fakultet nije ni crkva ni verska zajednica, već visokoškolska ustanova, čija je osnovna delatnost visoko obrazovanje u oblasti društvenih nauka, koja u naučnom pogledu prevashodno istražuje, prenosi i unapređuje pravoslavnu teologiju kao učenje crkve i nauku o veri i koja je upisana u registar visokoškolskih ustanova pri Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja. Za razliku od navedenog, crkve i verske zajednice su određene Zakonom o crkvama i verskim zajednicama kao subjekti verske slobode u koje su svrstane tradicionalne crkve i verske zajednice, konfesionalne zajednice i druge verske organizacije, upisane u Registar koji se vodi pri Ministarstvu pravde. Saglasno navedenom, Pravoslavni bogoslovski fakultet u organizacionom smislu predstavlja visokoškolsku ustanovu u sistemu visokog obrazovanja Republike Srbije koja obavlja delatnost visokog obrazovanja i čije su osnivanje, organizacija i rad uređeni saglasno Zakonu o visokom obrazovanju i podzakonskim aktima donetim na osnovu ovog zakona, što znači da nije niti može biti određen kao crkva ili verska organizacija na koje se primenjuju odredbe Zakona o crkvama i verskim organizacijama. Uz to, Ustavni sud ukazuje da ovaj fakultet nije ni ''verska institucija'', kako je to navedeno u inicijativi, jer u našem pravnom sistemu kao svojevrsne verske institucije, postoje samo crkve i verske organizacije kao subjekti slobode veroispovesti, saglasno Ustavu i zakonu. Polazeći od svega navedenog, Ustavni sud nalazi da se ustavnost osporenih odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1. Statuta ne može ceniti u odnosu na odredbe člana 11. stav 2. i člana 44. stav 1. Ustava, kojima je garantovana odvojenost države od crkava i verskih zajednica, jer Pravoslavni bogoslovski fakultet nije ni crkva niti verska zajednica, već visokoškolska obrazovna ustanova, tako da se navedene ustavne odredbe na njega ne mogu ni odnositi.

Povodom navoda podnosioca inicijative da se određivanjem Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u sastavu Univerziteta u Beogradu uvodi religijsko hrišćansko učenje i to samo jedne pravoslavne denominacije na Univerzitet u Beogradu, kao državnu visokoškolsku ustanovu, čime se krši princip sekularnosti propisanog članom 11. stav 1. Ustava, kojim je utvrđeno da je Republika Srbija svetovna država, odnosno da se na taj način uspostavlja pravoslavlje kao državne religija na Univerzitetu u Beogradu čime se krši princip iz stava 3. istog člana Ustava, kojim je utvrđeno da se nijedna religija ne može uspostaviti kao državna ili obavezna, Ustavni sud ukazuje na sledeće:

Pravoslavni bogoslovski fakultet, kao što je već navedeno, u organizacionom smislu nije crkva, odnosno verska organizacija, već je to visokoškolska obrazovna ustanova, koja ima i određene zakonom utvrđene odnose sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Srpska pravoslavna crkva je, saglasno Zakonu o crkvama i verskim zajednicama, određena kao tradicionalna crkava koja ima izuzetnu istorijsku, državotvornu i civilizacijsku ulogu u oblikovanju, očuvanju i razvijanju identiteta srpskog naroda. Povodom ovakvog određenja Srpske pravoslavne crkve u Republici Srbiji, Ustavni sud ističe da jedna od Smernica za reviziju zakonodavstva koja se odnosi na religiju ili verovanje, OEBS-a i Venecijanske komisije glasi: "Zakonodavstvo koje priznaje istorijske razlike u ulogama koje su različite religije igrale u istoriji određene države jeste dozvoljeno, sve dok se te razlike ne upotrebljavaju kao opravdanje za diskriminaciju" (videti: Guidelines for Review of Legislation Pertaining to Religion or Belief OSCE & European Commission for Democracy Through Law/Venice Commission), usvojene na 59. sednici Venecijanske komisije (Venecija, 18 -19. jun 2004, str. 10, tačka BZ). U jurisprudenciji Evropskog suda za ljudska prava određeni su stavovi ovog suda koji se odnose na povredu člana 14. Evropske konvencije za ljudska prava (zabrana diskriminacije) u odnosu na različito tretiranje pojedinih verskih grupa unutar država članica, pa je tako napr. u presedu Evropskog suda za ljudska prava, Jehovini svedoci protiv Austrije (Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovans and others v. Austria, Application no. 40825/98, Judgment 31 July 2008.) u paragrafu 98. izneto da ''Sud smatra da član 14. Evropske konvencije za ljudska prava (zabrana diskriminacije) ne zabranjuje državama članicama da na različit način tretiraju verske grupe..., ali razlika u tretmanu je diskriminatorna ukoliko ona nema objektivno i razumno utemeljenje''.

Polazeći od navedenog, Ustavni sud ukazuje da je Bogoslovski fakultet u sastavu Univerziteta u Beogradu od trenutka svog osnivanja, tj. od 1920. godine (27. februara 1905. godine donet je Zakon o univerzitetu Kraljevine Srbije, a u sastavu Univerziteta nalazilo se pet fakulteta, i to: bogoslovski, filozofski, pravnički, medicinski i tehnički. Međutim, zbog nedostatka kvalifikovanih nastavnika i nepovoljnih istorijskih okolnosti Pravoslavni bogoslovski fakultet počinje sa radom tek 1920. godine). Ovakav status Bogoslovski fakultet ima sve do 15. februara 1952. godine, kada je Vlada Narodne Republike Srbije donela Rešenje V.S. br. 62, kojim je Bogoslovski fakultet, koji je do tada bio u sastavu Univerziteta u Beogradu, ukinut kao državna obrazovna ustanova. Nakon toga, Vlada Republike Srbije Rešenjem 05 broj 02-82/2004 od 9. januara 2004. godine oglašava ništavim navedeno Rešenje Vlade Narodne Republike Srbije iz 1952. godine, čime je ovom fakultetu ustanovljen kontinuitet pravnog subjektiviteta u okviru Univerziteta u Beogradu. To je navedeno u Autentičnom tumačenju dispozitiva Rešenja Vlade 05 broj 02-82/2004 od 9. januara 2004. godine (''Službeni glasnik RS'', broj 51/04), u kome stoji da je ''Bogoslovski fakultet državni fakultet i da to nikada nije ni prestao da bude, odnosno da je u sastavu Univerziteta u Beogradu i da nikada nije prestao da bude u sastavu Univerziteta u Beogradu''.

Takođe, prilikom ocene navoda iz inicijative treba imati u vidu da Pravoslavni bogoslovski fakultet, saglasno svom Statutu, ima matičnost u sledećim naučnim oblastima: pravoslavna teologija, biblijska teologija, sistematska teologija, hrišćanska filosofija, istorija crkve, patrologija, liturgika, kanonsko pravo, pastirska teologija, hrišćanska umetnost, omilitika, starozavetni jevrejski jezik, novozavetni i patristički grčki jezik i crkvenoslovenski jezik, što znači da predmet izučavanja ovog fakulteta nije samo pravoslavna teologija, već i hrišćanska filozofija, istorija, umetnost i lingvistika.

Povodom navedenog, Ustavni sud konstatuje da se izučavanjem predmeta Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta ne uvode na Univerzitet u Beogradu bilo kakvi verski poslovi i verski obredi crkve, u čemu su crkve i verske zajednice samostalne i odvojene od države, već se saglasno studijskom programu, koji usvaja Senat Univerziteta, nastava na fakultetu izvodi prevashodno u domenu istraživanja, prenošenja i unapređenja pravoslavne teologije kao učenja crkve i nauke o veri, uz uvažavanje svih ciljeva i principa visokog obrazovanja koji su propisani Zakonom o visokom obrazovanju. S tim u vezi je neophodno i tumačiti osporeni deo odredbe člana 9. stav 7. Statuta, kojim je propisano da osim u kontekstu delatnosti Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta i obeležavanja verskih praznika, u skladu sa zakonom, na Univerzitetu i visokoškolskim jedinicama u njegovom sastavu nije dozvoljeno versko organizovanje ili delovanje. Naime, izučavanje predmeta Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta ne predstavlja bilo kakvo versko organizovanje ili versko delovanje na Univerzitetu, koje je izričito zabranjeno odredbom člana 32. stav 9. Zakona o visokom obrazovanju.

Pri tome, Ustavni sud još jednom ukazuje na zauzet stav ovog suda koji je iznet u Odluci IUz- 455/2011 od 16. januara 2013. godine (''Službeni glasnik RS'', broj 23/13), prema kome odredbe člana 11. st. 1. i 3. Ustava, same po sebi ne znače sistem potpune separacije crkve od države, već da nema državne crkve i da nema identifikacije države sa posebnom religijom ili religijom uopšte, kao i da u Republici Srbiji egzistira sistem kooperativne odvojenosti crkve od države, koji je eminentan mnogim evropskim državama poput Nemačke, Austrije, Belgije i dr. To dalje znači da pojam sekularnosti ne označava bilo kakvu vrstu antiverske opredeljenosti, već označava neutralnost države u verskim pitanjima, kao i autonomno postojanje verskih zajednica.

Ustavni sud takođe ukazuje, da je u Republici Srbiji Ustavom zagarantovana sloboda svim verskim zajednicama da osnivaju verske škole, što znači i visokoškolske ustanove, pa tako danas u Republici Srbiji postoje brojni teološki fakulteti. Primera radi u Republici Srbiji su osnovani Teološki fakultet u Beogradu, Protestantski teološki fakultet u Novom Sadu, Fakultet islamskih nauka u Beogradu, Fakultet za islamske studije u Novom Pazaru i sl.

Što se, pak tiče uporedne prakse u pogledu osnivanja državnih teoloških fakulteta, Ustavni sud ukazuje da se u velikom broju evropskih sekularnih država u sastavu njihovih univerziteta ili sveučilišta kojima je zagarantovana autonomija takođe nalaze teološki fakulteti [2], koji ne opstaju unutar ovih visokoškolskih institucija samo po tradiciji, već i zbog potrebe sveobuhvatne interdisciplinarnosti i komplementarnosti koja se ostvaruje na državnim univerzitetima, odnosno sveučilištima, a u kojoj ravnopravno učestvuju teološki fakulteti sa drugim neteološkim fakultetima. Smatra se da se na taj način umanjuje i eventualna opasnost od klerikalizma koja bi bila neuporedivo veća ukoliko bi teološki fakulteti bili izdvojeni od svih ostalih visokoškolskih ustanova.

VI

Povodom navoda podnosioca inicijative da se određivanjem Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u sastavu Univerziteta u Beogradu kao jedinog državnog fakulteta na kome se proučava prevashodno pravoslavno teološko učenje, dovode u neravnopravan položaj ostale crkve i verske zajednice u Republici Srbiji, Ustavni sud ukazuje da se osporena odredba člana 12. stav 1. Statuta, kojom su samo pobrojani fakulteti koji se nalaze u sastavu Univerziteta u Beogradu, ne može dovesti u ustavnopravnu vezu sa načelom zabrane diskriminacije, imajući u vidu njenu sadržinu, utvrđenu članom 21. Ustava.

U pogledu osporavanja odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta u odnosu na odredbe člana 2. i člana 19. st. 2. i 3. Zakona o zabrani diskriminacije, Ustavni sud ukazuje da pitanja koja se odnose na uslove upisa na osnovne studije Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta nisu predmet uređenja ovog osporenog akta, već Statuta Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta, te je Sud odbacio ovakve navode za ocenu zakonitosti osporenih odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta Univerziteta u Beogradu, kao očigledno neosnovane.

VII

Na osnovu svega navedenog, Ustavni sud smatra da podnetom inicijativom nisu potkrepljene tvrdnje da ima osnova za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti odredaba člana 9. stav 7. i člana 12. stav 1. tačka 1) Statuta Univerziteta u Beogradu, te je stoga Sud, saglasno odredbi člana 53. stav 2. Zakona o Ustavnom sudu, našao da je inicijativa neprihvatljiva.

Saglasno iznetom, Ustavni sud je, na osnovu odredaba člana 42b stav 1. tačka 2) i člana 46. tačka 5) Zakona o Ustavnom sudu, doneo rešenje kao u izreci.

PREDSEDNIK VEĆA

Vesna Ilić Prelić

[1] Odlukom Ustavnog suda IUz-455/2011 od 16. januara 2013. godine odbijen je predlog za utvrđivanje neustavnosti i nesaglasnosti sa potvrđenim međunarodnim ugovorom, između ostalih i odredaba člana 11. Zakona o crkvama i verskim zajednicama, kojim je određena izuzetna istorijska, državotvorna i civilizacijska uloga Srpske Pravoslavne Crkve u oblikovanju, očuvanju i razvijanju identiteta srpskog naroda.

[2] HRVATSKA - Katolički bogoslovski fakultet u Zagrebu je u sastavu Zagrebačkog sveučilišta- http://www.unizg.hr/o-sveucilistu/sastavnice-sveucilista/fakulteti/

Teološko- katehetski odjel je u sastavu Zadarskog sveučilišta http://www.unizd.hr/Obrazovanje/Odjeli/tabid/1641/language/hr-HR/Default.aspx;

Katolički bogoslovski fakultet u Splitu je u sastavu Splitskog sveučilišta - http://www.unist.hr/sveuciliste/sastavnice;

Katolički bogoslovski fakultet je u sastavu Osiječkog sveučilišta –

http://www.unios.hr/?g=4&i=38;

u sastavu sveučilišta u Rijeci i sveučilišta u Dubrovniku nema teoloških fakulteta –

http://www.uniri.hr/index.php?option=com_content&view=article&id=325&Itemid=113&lang=hr;

i http://www.unidu.hr/

izvan sastava sveučilišta u Hrvatskoj pretežno postoje teološki katolički i protestantski fakulteti – izvor zvanične internet prezentacije pojedinih katoličkih i protestanskih fakulteta u Hrvatskoj;

SLOVENIJA - Teološki fakultet je u sastavu Univerziteta u Ljubljani – http://www.uni-lj.si/;

u sastavu Mariborskog i Primorskog Univerziteta, kao i univerziteta u Novoj Gorici nema teoloških fakulteta- http://www.um.si/univerza/clanice/Strani/default.aspx; http://www.upr.si/index.php?page=members&item=45; http://www.ung.si/sl/studij/;

izvan sastava univerziteta u Sloveniji takođe postoje teološki fakulteti u Ljubljani, Mariboru i drugim gradovima - izvor zvanične internet prezentacije ovih fakulteta;

BOSNA I HERCEGOVINA - u sastavu Sarajevskog univerziteta su Katolički bogoslovski fakultet i Fakultet islamskih nauka - unsa.ba/s/index.php?option=com...id...;

u sastavu univerziteta u Istočnom Sarajevu je Bogoslovski fakultet - http://www.ues.rs.ba/lat/fakulteti;

u sastavu univerziteta u Bihaću i Zenici je Islamski pedagoški fakultet –

http://unbi.ba/index.php/fakulteti i http://www.unze.ba/ba/fakulteti.htm;

u sastavu univerziteta u Banja Luci, Tuzli i Mostaru (gde postoje univerzitet i sveučilište) nema teoloških fakulteta - http://www.unibl.rs.sr/; http://www.untz.ba/index.php?page=fakulteti-akademija; http://www.unmo.ba/fakulteti.aspx; http://sve-mo.ba/fakulteti/;

izvan sastava univerziteta u BiH postoje drugi teološki fakulteti - izvor zvanične internet prezentacije pojedinih teoloških fakulteta u BiH;

ČEŠKA REPUBLIKA - u okviru praškog Karlovog univerziteta nalaze se tri teološka fakulteta – protestantski, katolički i husov (pristalice Jana Husa) - http://www.cuni.cz/UK-765.html;

NEMAČKA - u okviru Humboltovog univerziteta u Berlinu nalazi se teološki fakultet - https://www.hu-berlin.de/einrichtungen-organisation/fakultaeten-und-institute;

NORVEŠKA - u okviru univerziteta u Oslu nalazi se teološki fakultet –

http://www.uio.no/english/about/organisation/;

RUSIJA - u okviru Lomonosov univerziteta u Moskvi nema teološkog fakulteta –

http://www.msu.ru/en/info/struct/index.html#facult;

većina teoloških fakulteta u Ruskoj federaciji je pod okriljem pravoslavne crkve, ali od 2000. godine se u nekim univerzitetskim centrima unutar Rusije ovi fakulteti uključuju u univerzitetske centre kao njihovi sastavni delovi. Prvi primer za to je Omsk, koga slede i neki drugi univerziteti. Danas ima više os 25 teoloških državnih fakulteta u Rusiji –

http://ruskarec.ru/articles/2012/09/04/teologija_nova_struka_ili_iluzija_16631.html;

POLjSKA - u ovoj državi je u razdoblju od 1990. do 2005. godine 7 teoloških fakulteta (hrišćanski-katoličke denominacije) uključeno u sastav državnih univerziteta http://www.glas-koncila.hr/index.php?option=com_php<emid=41&news_ID=9575.