Ustavni sud u sastavu: predsednik Vesna Ilić Prelić i sudije dr Olivera Vučić, dr Marija Draškić, Bratislav Đokić, dr Goran P. Ilić, Katarina Manojlović Andrić, dr Agneš Kartag Odri, dr Bosa Nenadić, mr Milan Marković, dr Dragiša B. Slijepčević, Milan Stanić, dr Dragan Stojanović, mr Tomislav Stojković, Sabahudin Tahirović i Predrag Ćetković, na osnovu člana 167. stav 1. tač. 1. i 3. Ustava Republike Srbije, na sednici održanoj 30. oktobra 2014. godine, doneo je

ODLUKU

Utvrđuje se da odredba člana 85. stav 3. Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', br. 162/11-prečišćeni tekst, 167/12, 172/13 i 178/14), u delu koji se odnosi na određivanje statusa studenta iz stava 2. ovog člana Statuta, u vreme važenja, nije bila u saglasnosti sa Ustavom i zakonom.

Obrazloženje

I

Ustavnom sudu podneta je inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredaba člana 85. st. 2. i 3. Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', broj 162/11-prečišćeni tekst). U inicijativi se navodi da, prema odredbama člana 85. st. 2. i 3. Statuta, na neki od fakulteta Univerziteta u Beogradu, student nekog drugog univerziteta u Srbiji, pa čak i da ostvari maksimalnih 60 evropski prenosivih bodova (ESPB), može se upisati samo u statusu samofinansirajućeg studenta. Stoga, inicijator smatra da su ove odredbe Statuta u suprotnosti sa odredbama člana 21. st. 1. i 3. Ustava, kojima je ''zajemčena jednakost svih pred Ustavom i zakonom'' i ''zabranjena svaka diskriminacija, neposredna i posredna, po bilo kom osnovu'', pa i po osnovu toga da je neko usled društvenog porekla ili imovnog stanja upisao fakultet van sastava Univerziteta u Beogradu, odnosno u ''unutrašnjosti'' Srbije. Inicijator, takođe , smatra da su ove odredbe Statuta u suprotnosti sa odredbom člana 71. stav 3. Ustava, kojom je utvrđeno da svi građani imaju, pod jednakim uslovima, pristup visokoškolskom obrazovanju. U inicijativi se dalje navodi da osporene odredbe Statuta ni su u saglasnosti ni sa odredbama člana 87. stav 3. i člana 88. st. 1, 2. i 3. Zakona o visokom obrazovanju (''Službeni glasnik RS'', br. 76/05, 100/07 - autentično tumačenje, 97/08, 44/10, 93/12 i 89/13), kojima su propisana pravila studija i određen status studenata, kao ni sa odredbom člana 124. stav 1. istog zakona, kojim je propisano prelazno rešenje o potrebnom broju EPSB bodova (48, umesto 60 EPSB bodova) za budžetsko finansiranje studenta u školskoj 2009/2010, odnosno 2010/2011. godini. Naime, inicijator smatra da se osporenim odredbama Statuta studentima sa fakulteta iz ''unutrašnjosti'' ne daje mogućnost da se na više godine studija upišu kao budžetski studenti ne sa osvojenih 48 ESPB bodova, nego ni sa osvojenih 60 ESPB bodova, čime se, prema mišljenju podnosioca inicijative, stvaraju studenti ''prvog i drugog reda'', odnosno da studenti iz ''unutrašnjosti'' Srbije imaju pristup Univerzitetu u Beogradu samo kao studenti koji plaćaju školarinu, odnosno kao da su strani državljani. Na kraju inicijator smatra da osporene odredbe člana 85. st. 2. i 3. Statuta nisu u saglasnosti ni sa odredbom člana 91. stav 2. Ustava, kojom je utvrđeno da je ''obaveza plaćanja poreza i drugih dažbina opšta'', jer građani iz ''unutrašnjosti'' Srbije moraju da plaćaju porez iz koga se finansira i Univerzitet u Beogradu, dok deca tih istih poreskih obveznika ne mogu da budu budžetski studenti prilikom prelaska na više godine studija na ovom Univerzitetu, iako imaju potreban broj ESPB bodova za budžetsko finansiranje studija.

U odgovoru donosioca osporenog akta navodi se da je članom 1. Odluke o izmenama i dopunama Statuta Univerziteta u Beogradu, koju je doneo Savet Univerziteta u Beogradu, na sednici održanoj 22. januara 2014. godine i koja je objavljen u ''Glasniku Univerziteta u Beogradu'', broj 178, od 21. marta 2014. godine, član 85. Statuta brisan.

U sprovedenom postupku Ustavni sud je utvrdio:

Savet Univerziteta u Beogradu doneo je osporeni Statut, na sednici održanoj 5. i 14. septembra 2006. godine, koji je stupio na snagu 18. septembra 2006. godine. Nakon većeg broja izmena i dopuna ovog akta koje su usvojene do 2011. godine, Odbor za statutarna pitanja je, na osnovu ovlašćenja Saveta Univerziteta u Beogradu od 19. aprila 2011. godine, utvrdio prečišćeni tekst Statuta Univerziteta u Beogradu, koji je objavljen u ''Glasniku Univerziteta u Beogradu'', broj 162/11, a koji sadrži osnovni tekst Statuta, kao i njegove izmene i dopune, objavljene u ''Glasniku Univerziteta u Beogradu'', broj 131/06, broj 140/08, broj 143/08, broj 150/09 i broj 160/11. Nakon objavljivanja prečišćenog teksta Statuta, Savet Univerziteta u Beogradu je usvojio još tri odluke o izmenama i dopunama ovog akta, i to: na sednici održanoj 15. maja 2012. godine – Odluku o izmenama Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', broj 167/12), na sednici održanoj 22. aprila 2013. godine – Odluku o izmenama i dopunama Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', broj 172/13) i na sednici održanoj 22. januara 2014. godine – Odluku o izmenama i dopunama Statuta Univerzizeza u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', broj 178/14). Poslednjim izmenama i dopunama ovog statuta izvršenim u januaru 2014. godine član 85. Statuta je brisan, tako da je navedeni član Statuta u celini prestao da važi 29. marta 2014. godine, na osnovu člana 1. Odluke o izmenama i dopunama Statuta Univerziteta u Beogradu (''Glasnik Univerziteta u Beogradu'', broj 178/14).

Povodom podnete inicijative, Ustavni sud je najpre utvrdio da se razlozi osporavanja iz inicijative suštinski odnose samo na odredbu člana 85. stav 3. Statuta, odnosno na utvrđivanje statusa studenta prilikom njegovog prelaska iz jedne visokoškolske ustanove na drugu, kada se upisuje na višu godinu studija, a ne i na uslove za taj prelazak, koji su propisani osporenom odredbom stava 2. istog člana Statuta, tako da je Ustavni sud sproveo postupak normativne kontrole samo u odnosu na član 85. stav 3. Statuta.

Imajući u vidu da je inicijativa podneta u vreme važenja člana 85. Statuta, kao i da je u toku postupka pred Ustavnim sudom ovaj član u celini prestao da važi, Sud je, saglasno odredbi člana 64. Zakona o Ustavnom sudu (''Službeni glasnik RS'', br. 109/07, 99/11 i 18/13-Odluka US), sproveo postupak ocene ustavnosti i zakonitosti osporene odredbe člana 85. stav 3. Statuta u vreme njenog važenja. Navedenom odredbom Zakona je propisano da kad je u toku postupka opšti akt prestao da važi ili je usaglašen sa Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, ali nisu otklonjene posledice neustavnosti ili nezakonitosti, Ustavni sud može odlukom utvrditi da opšti akt nije bio u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, kao i da ova odluka Ustavnog suda ima isto pravno dejstvo kao i odluka kojom se utvrđuje da opšti akt nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom.

Odredbama člana 85. st. 2. i 3. Statuta bilo je propisano da se na višu godinu studija može upisati student druge visokoškolske ustanove, koji je stekao pravo na upis naredne godine studija na fakultetu sa kojeg prelazi i koji je, na osnovu priznavanja položenih ispita sa fakulteta sa kojeg dolazi, u mogućnosti da upiše predmete naredne godine studija na fakultetu na koji prelazi u vrednosti od najmanje 37 ESPB bodova, kao i da se ovo lice može upisati samo kao samofinansirajući student i da se ne ubraja u odobreni broj studenata za određeni studijski program. Iz navedenog sledi da su ovim odredbama Statuta bili regulisani uslovi za upis na višu godinu studija studenta iz drugih visokoškolskih ustanova, kao i njihov status prilikom prelaska iz jedne visokoškolske ustanove u drugu.

II

Za ocenu ustavnosti osporenih odredaba Statuta, prema oceni Ustavnog suda, od značaja su odredbe Ustava Republike Srbije kojima je utvrđeno: da je pravni poredak jedinstven i da uređenje vlasti počiva na podeli vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku (član 4. st. 1. i 2.); da su pred Ustavom i zakonom svi jednaki, da je zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta (član 21. st. 1. i 3.); da svi građani imaju, pod jednakim uslovima, pristup visokoškolskom obrazovanju (član 71. stav 3.); da Republika Srbija uređuje i obezbeđuje, između ostalog, sistem u oblasti obrazovanja (član 97. tačka 10.); da se sredstva iz kojih se finansiraju nadležnosti Republike Srbije, autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave obezbeđuju iz poreza i drugih prihoda utvrđenih zakonom, da je obaveza plaćanja poreza i drugih dažbina opšta i da se zasniva na ekonomskoj moći obveznika (član 91.).

Radi celovitijeg sagledavanja spornih ustavnopravnih pitanja u ovom predmetu, Ustavni sud je imao u vidu i pojedine odredbe Zakona o visokom obrazovanju (''Službeni glasnik RS'', br. 76/05, 100/07-autentično tumačenje, 97/08, 44/10, 93/12, 89/13 i 99/14), kojima je propisano: da se između različitih studijskih programa može vršiti prenošenje ESPB bodova, da se kriterijumi i uslovi prenošenja ESPB bodova propisuju opštim aktom samostalne visokoškolske ustanove, odnosno sporazumom visokoškolskih ustanova (član 31.); da je Statut osnovni opšti akt visokoškolske ustanove kojim se uređuje organizacija ustanove, način rada, upravljanje i rukovođenje, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje delatnosti i rad visokoškolske ustanove, u skladu sa zakonom (član 46.); da o dluku o broju studenata za upis u prvu godinu studijskog programa koji se finansira iz budžeta, za visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Republika, donosi Vlada, po pribavljenom mišljenju visokoškolskih ustanova i Nacionalnog saveta, najkasnije dva meseca pre raspisivanja konkursa, da u narednim godinama studija broj studenata iz stava 3. ovog člana visokoškolska ustanova može povećati za najviše 20% u odnosu na prethodnu godinu, u skladu sa odlukom nadležnog organa visokoškolske ustanove (član 84. st. 3. i 4.); da se student studija prvog stepena druge samostalne visokoškolske ustanove, lice koje ima stečeno visoko obrazovanje na studijama prvog stepena i lice kome je prestao status studenta u skladu sa ovim zakonom, može upisati na studije prvog stepena, pod uslovima i na način propisan opštim aktom samostalne visokoškolske ustanove (član 85. stav 7.); da se student koji se finansira iz budžeta opredeljuje za onoliko predmeta koliko je potrebno da se ostvari najmanje 60 ESPB bodova, osim ako mu je do kraja studijskog programa ostalo manje od 60 ESPB bodova, da se student koji se sâm finansira opredeljuje, u skladu sa studijskim programom, za onoliko predmeta koliko je potrebno da se ostvari najmanje 37 ESPB bodova, osim ako mu je do kraja studijskog programa ostalo manje od 37 ESPB bodova, da student koji se sam finansira plaća deo školarine obračunat prema predmetima za koje se opredelio (član 87. st. 3. do 5.); da s tudent koji u tekućoj školskoj godini ostvari 60 ESPB bodova ima pravo da se u narednoj školskoj godini finansira iz budžeta ako se rangira u okviru ukupnog broja studenata čije se studije finansiraju iz budžeta, u skladu sa ovim zakonom, da rangiranje studenata iz stava 1. ovog člana obuhvata studente upisane iste školske godine na određeni studijski program, a vrši se polazeći od broja ostvarenih ESPB bodova i postignutog uspeha u savlađivanju studijskog programa, na način i po postupku utvrđenim opštim aktom visokoškolske ustanove, da student koji ne ostvari pravo iz stava 1. ovog člana u narednoj školskoj godini nastavlja studije u statusu studenta koji se sam finansira (član 88. st. 1. do 3.); da i zuzetno od odredaba člana 88. Zakona, student može da se u narednoj školskoj godini finansira iz budžeta ako u školskoj 2009/2010, odnosno 2010/2011 godini ostvari najmanje 48 ESPB bodova i rangira se u okviru ukupnog broja studenata čije se studije finansiraju iz budžeta, u skladu sa ovim zakonom , da rangiranje studenata iz stava 1. ovog člana obuhvata studente upisane iste školske godine na određeni studijski program, a vrši se polazeći od broja ostvarenih ESPB bodova i postignutog uspeha u savlađivanju studijskog programa, na način i po postupku utvrđenim opštim aktom visokoškolske ustanove, da student koji ne ostvari pravo iz stava 1. ovog člana u narednoj školskoj godini nastavlja studije u statusu studenta koji se sam finansira (član 124. st. 1, 2. i 4.).

III

Iz navedenih odredaba Ustava sledi da je Ustavom zajemčeno pravo na obrazovanje svim licima, a da je u pogledu visokog obrazovanja Ustavom zajemčeno pravo svim građanima da pod jednakim uslovima mogu pristupiti visokoškolskom obrazovanju i uz garanciju Republike Srbije da uspešnim i nadarenim učenicima slabijeg imovnog stanja omogući besplatno visokoškolsko obrazovanje, u skladu sa zakonom. Ustavom je takođe zajemčena autonomija univerziteta, visokoškolskih i naučnih ustanova, dok je zakonodavcu prepušteno da uredi pitanja koja se odnose na osnivanje škola i univerziteta. Ustavom je utvrđeno i da univerziteti, visokoškolske i naučne ustanove samostalno odlučuju o svome uređenju i radu, u skladu sa zakonom.

Saglasno navedenim garancijama iz čl. 71. i 72. Ustava, koje se odnose na pravo na obrazovanje i na autonomiju univerziteta, kao i na Ustavom utvrđenu nadležnost Republike Srbije da uređuje i obezbeđuje sistem u oblasti obrazovanja, Narodna skupština je na sednici održanoj 30. avgusta 2005. godine donela Zakon o visokom obrazovanju. Ovim zakonom su uređni sistem visokog obrazovanja, uslovi i način obavljanja delatnosti visokog obrazovanja, finansiranje, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje ove delatnosti. Delatnost visokog obrazovanja je Zakonom određena kao delatnost od posebnog značaja za Republiku Srbiju, koja predstavlja deo međunarodnog, a posebno evropskog, obrazovnog, naučnog, odnosno umetničkog prostora. Delatnost visokog obrazovanja obavljaju visokoškolske ustanove, koje su određene članom 32. stav 1. Zakona o visokom obrazovanju, među koje spadaju i univerzitet, odnosno fakultet. Odredbom člana 33. stav 1. Zakona univerzitet je određen kao samostalna visokoškolska ustanova koja u obavljanju delatnosti objedinjuje obrazovni i naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad, kao komponente jedinstvenog procesa visokog obrazovanja , dok su fakultet, odnosno umetnička akademija određeni članom 34. stav 1. Zakona kao visokoškolske ustanov e, odnosno visokoškolske jedinic e u sastavu univerziteta, koje ostvaruj u akademske studijske programe i razvija ju naučnoistraživački, stručni, odnosno umetnički rad u jednoj ili više oblasti.

Odredbama čl. 82. do 96. Zakona regulisana su pitanja koja se odnose na uslove, način i postupak upisa studenta, statusni položaj studenta i njihova prava i obaveze u toku studija. U pogledu određivanja statusa studenata odredbom člana 82. stav 6. Zakona propisano je da se student upisuje u statusu studenta koji se finansira iz budžeta ili studenta koji se sam finansira. Saglasno pravilima studija, propisanim odredbama člana 87. Zakona, predviđeno je da se student koji se finansira iz budžeta opredeljuje za onoliko predmeta koliko je potrebno da se ostvari najmanje 60 ESPB bodova, osim ako mu je do kraja studijskog programa ostalo manje od 60 ESPB bodova, odnosno da se student koji se sâm finansira opredeljuje, u skladu sa studijskim programom, za onoliko predmeta koliko je potrebno da se ostvari najmanje 37 ESPB bodova, osim ako mu je do kraja studijskog programa ostalo manje od 37 ESPB bodova. U kakvom statusu se student upisuje u narednu godinu studija regulisano je odredbama člana 88. Zakona, i to tako što je propisano da student ima pravo da se u narednoj školskoj godini finansira iz budžeta ukoliko ostvari svih 60 ESPB bodova i ukoliko se rangira u okviru ukupnog broja studenata čije se studije finansiraju iz budžeta, u skladu sa ovim zakonom. Rangiranje ovih studenata obuhvata studente upisane iste školske godine na određeni studijski program, a vrši se polazeći od broja ostvarenih ESPB bodova i postignutog uspeha u savlađivanju studijskog programa, na način i po postupku utvrđenim opštim aktom visokoškolske ustanove. U slučaju da student ne ostvari ovo pravo na predviđen način, u narednoj školskoj godini mu se menja status, i iz studenta koji se finansira iz budžeta prelazi u status samofinansirajućeg studenta.

U pogledu propisivanja uslova i načina upisa na studije prvog stepena studenata iz druge samostalne visokoškolske ustanove, Ustavni sud ukazuje da je zakonodavac regulisanje ovih pitanja prepustio samostalnim visokoškolskim ustanovama, na osnovu njihovih akata.

IV

Ustavni sud dalje ističe da u sistemu visokoškolskih ustanova u Republici Srbiji, Univerzitet u Beogradu predstavlja jedan od univerziteta sa najdužom tradicijom, imajući u vidu da je osnovan Zakonom o univerzitetu iz 1905. godine, na mestu dotadašnje Velike škole u Beogradu.

Saglasno odredbi člana 47. stav 1. Zakona o visokom obrazovanju, kojom je propisano da se organizacija visokoškolske ustanove uređuje statutom, u skladu sa aktom o osnivanju i ovim zakonom, Savet Univerziteta u Beogradu je doneo Statut kao najviši pravni akt ove visokoškolske ustanove. Statutom Univerziteta u Beogradu, u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju, uređuju se organizacija, delatnost i poslovanje Univerziteta u Beogradu, status visokoškolskih jedinica u njegovom sastavu, sastav, nadležnost i način odlučivanja univerzitetskih organa i tela, ustanovljavanje i izvođenje univerzitetskih studija, status nastavnika, saradnika i drugog univerzitetskog osoblja, status studenata, naučno i razvojno istraživanje, kao i druga pitanja od značaja za Univerzitet.

U delu Statuta kojim su regulisana pitanja pravnog položaja studenata na Univerzitetu u Beogradu, odredbama člana 85. ovog akta bila su regulisana i pitanja upisa na studijski program studenata iz drugih visokoškolskih ustanova, i to pod kojim uslovima se može student druge godine osnovnih studija drugog univerziteta, odnosno druge visokoškolske ustanove upisati na prvu godinu osnovnih studija bez prijemnog ispita, kao i uslovi pod kojima se može na višu godinu studija upisati student druge visokoškolske ustanove. Tako je odredbom člana 85. stav 2. Statuta bilo predviđeno da student koji želi da se upiše na višu godinu studija na nekoj drugoj visokoškolskoj ustanovi mora da ispuni sledeće uslove: najpre mora da je stekao pravo na upis naredne godine studija sa fakulteta sa koga prelazi, zatim da mu je Nastavno-naučno veće fakulteta na koji prelazi priznalo položene ispite sa fakulteta sa koga dolazi, kao i da na osnovu tih priznatih ispita može da upiše predmete naredne godine studija na fakultetu na koji prelazi u vrednosti od najmanje 37 EPSB bodova, što predstavlja donju granicu za određivanje statusa samofinansirajućeg studenta, saglasno Zakonu o visokom obrazovanju, dok je stavom 5. ovog člana Statuta bilo predviđeno da student ne može preći u drugu visokoškolsku ustanovu ukoliko mu je do okončanja studijskog programa na visokoškolskoj ustanovi na kojoj je upisan ostalo 60 ili manje EPSB bodova. Osporenom odredbom stava 3. člana 85. Statuta, kao poseban uslov za upis navedenih studenata na višu godinu studija bilo je propisano da se ovi studenti mogu upisati na drugu visokoškolsku ustanovu samo kao samofinansirajući studenti koji se ne ubrajaju u odobreni broj studenata za određeni studijski program.

Polazeći od zakonom propisanog ovlašćenja da se uslovi i način upisa studenata drugih visokoškolskih ustanova na osnovne studije propisuju opštim aktom visokoškolske ustanove, Ustavni sud najpre ukazuje da je Savet Univerziteta bio ovlašćen da svojim aktom, tj. Statutom uredi uslove i način upisa na višu godinu studija studenata iz druge visokoškolske ustanove.

Međutim, ono što je za Ustavni sud sporno je da je donosilac osporenog akta, stavom 3. člana 85. Statuta, propisujući uslove za upis studenata iz drugih visokoškolskih ustanova na višu godinu studija, utvrdio i status ovih studenta prilikom njihovog upisa, i to tako što je odredio da ovi studenti mogu biti samo samofinansirajući studenti. Iz navedenog sledi da je osporenom odredbom Statuta za ove studente isključena mogućnost budžetskog finansiranja studija prilikom upisa na višu godinu studija na drugoj visokoškolskoj ustanovi, odnosno da su isključeni iz rangiranja studenata koje se vrši na kraju svake školske godine kako bi se utvrdilo u kom statusu upisani studenti nastavljaju studije naredne školske godine. Naime, kao što je već navedeno , status studenta prilikom upisa u narednu godinu osnovnih studija određen je odredbama člana 88. Zakona, i to tako što su Zakonom propisana dva kumulativna uslova za sticanje statusa studenta koji se finansira iz budžeta u narednoj školskoj godini: najpre, student ima obavezu da je u tekućoj školskoj godini ostvario 60 EPSB bodova, a zatim i da se rangira u okviru ukupnog broja studenata čije se studije finansiraju iz budžeta. Ukoliko su ispunjena oba ova uslova, student može da zadrži svoj status studenta koji se finansira iz budžeta ili pak može da promeni status i iz statusa studenta koji se sam finansira pređe u status studenta koji se finansira iz budžeta. Obrnuto , ukoliko ova dva kumulativna uslova nisu ispunjena , student gubi status studenta koji se finansira iz budžeta i status mu se menja u samofinansirajućeg studenta, odnosno zadržava status samofinansirajućeg studenta koji je i pre imao. Zakonodavac je, takođe, odredio krug lica koja se rangiraju i kriterijume na osnovu kojih se rangiranje vrši, tako što je odredbom čl ana 88. stav 2. Zakona propisao da rangiranje obuhvata studente upisane iste školske godine na određeni studijski program, a da se vrši polazeći od broja ostvarenih ESPB bodova i postignutog uspeha u savlađivanju studijskog programa. Visokoškolskoj ustanovi je prepušteno samo da svojim aktom uredi način i postupak rangiranja ovih studenata, a ne i njihov status.

Dakle, status studenta na budžetu i status studenta koji se sam finansira određeni su Zakonom o visokom obrazovanju i ne mogu biti menjani, a još manje selektivno primenjivani u odnosu na određene kategorije studenata, i to na osnovu statuta, kao podzakonskog akta, kojim su prvenstveno regulisana pitanja koja se odnose na uređenje, rad i organizaciju visokoškolske ustanove. Stoga Ustavni sud nalazi da određivanje statusa studenta koji prelazi iz jedne visokoškolske ustanove u drugu radi upisa na višu godinu studija može biti predmet uređivanja samo zakona, a ne podzakonskog akta, imajući u vidu da se radi o pitanju koje se odnosi na regulisanje prava i obaveza studenata i kao takvo predstavlja materia legis. Iz navedenog sledi da se na studenta koji ispuni uslove za prelazak sa jedne visokoškolske ustanove na drugu mogu primeniti samo zakonski kriterijumi u pogledu određivanja njegovog statusa studenta prilikom upisa na višu godinu studija, jer ispunjenjem uslova za prelazak na drugu visokoškolsku ustanovu student se dovodi u isti pravni položaj kao i svi drugi studenti te visokoškolske ustanove, odnosno mora mu se dozvoliti rangiranje kao i svim ostalim studentima na toj visokoškolskoj ustanovi, od čega će dalje zavisiti određivanje njegovog statusa studenta, saglasno članu 88. Zakona o visokom obrazovanju.

V

Povodom razloga za osporavanje odredbe člana 85. stav 3. Statuta u odnosu na princip jednakosti svih pred Ustavom i zakonom i zabrane diskriminacije utvrđen članom 21. st. 1. i 3. Ustava, Ustavni sud najpre konstatuje da nejednako postupanje (diskriminacija), u najširem smislu reči, predstavlja drugačije tretiranje lica u istim ili sličnim situacijama bez objektivnog i razumnog opravdanja, pri čemu nepostojanje objektivnog i razumnog opravdanja znači da razlikovanje u pitanju ne teži legitimnom cilju ili da ne postoji razuman odnos proporcionalnosti između upotrebljenih sredstava i cilja čijoj se realizaciji teži.

Polazeći od navedene definicije diskriminacije, Ustavni sud nalazi da je u ovom slučaju neophodno utvrditi da li se osporenom odredbom člana 85. stav 3. Statuta uspostavlja drugačiji tretman prema studentima iz druge visokoškolske ustanove kada se upisuju na višu godinu studija u odnosu na studente unutar one visokoškolske ustanove na koju se student upisuje, u istoj pravnoj situaciji , i ako takav tretman postoji , da li za njegovo propisivanje postoji objektivno i razumno opravdanje ili ne.

Povodom uspostavljanja drugačijeg pravnog tretmana, Ustavni sud je konstatovao da prilikom upisa studenata na višu godinu studija postoji različito postupanje u zavisnosti od toga da li se na višu godinu studija upisuje student unutar jedne visokoškolske ustanove ili student iz druge visokoškolske ustanove. Naime, uslovi za upis studenata unutar iste visokoškolske ustanove na narednu (višu) godinu studija i određivanje njihovog statusa prilikom upisa kao studenata koji se finansiraju iz budžeta ili kao samofinansirajućih studenata u zavisnosti od ispunjenosti određenih zakonskih kriterijuma, određeni su odredbama člana 88. Zakona, dok su uslovi za upis studenata iz druge visokoškolske ustanove na višu godinu studija bili određeni odredbom člana 85. stav 2. Statuta, a njihov status prilikom upisa na višu godinu studija je bio određen stavom 3. istog člana Statuta , i to samo kao status samofinansirajućeg studenta. Iz navedenog sledi da studentu iz druge visokoškolske ustanove prilikom upisa na višu godinu studija nije bilo uopšte omogućeno da stekne status studenta koji se finansira iz budžeta, čak ni onda kada ispuni sve uslove neophodne za sticanje statusa takvog studenta unutar visokoškolske ustanove na koju je prešao.

Saglasno navedenom, Ustavni sud konstatuje da u istoj pravnoj situaciji (upis na višu godinu studija) postoji nejednako postupanje (različit tretman) prema studentima iz druge visokoškolske ustanove na koje se odnosi osporena odredba člana 85. stav 3. Statuta u odnosu na studente u visokoškolskoj ustanovi na koju je student prešao.

Međutim, kao što je već istaknuto, razlike u pogledu uživanja nekog prava utvrđenog zakonom u okviru jedne grupe lica u istoj ili sličnoj pravnoj situaciji ne predstavljaju nejednako postupanje ukoliko za to razlikovanje postoji objektivno i razumno opravdanje. Da bi utvrdio da li je za propisivanje nejednakog postupanja u slučaju predviđenom odredbom člana 85. stav 3. osporenog Statuta postojalo objektivno i razumno opravdanje, Ustavni sud je najpre pošao od konstatacije da postojanje objektivnog i razumnog opravdanja za uspostavljanje različitog postupanja mora da bude u funkciji postizanja određenog legitimnog cilja, odnosno da postoji razuman odnos proporcionalnosti između upotrebljenih sredstava i cilja čijoj se realizaciji teži u konkretnoj situaciji. Saglasno navedenom, Ustavni sud ne nalazi da je za uspostavljanje navedenog različitog postupanja postojao određeni legitimni cilj, odnosno da zaštita studenata unutar jedne visokoškolske ustanove, obezbeđivanjem povoljnijeg tretmana u odnosu na studente drugih visokoškolskih ustanova, ne može biti legitimni cilj zarad čijeg ostvarenja je donosilac osporenog Statuta mogao da zabrani studentima druge visokoškolske ustanove da kada se upisuju na višu godinu studija to ne mogu učiniti u statusu studenta koji se finansira iz budžeta.

Saglasno navedenom, Ustavni sud je ocenio da se, na osnovu osporene odredbe člana 85. stav 3. Statuta, studenti iz drugih visokoškolskih ustanova dovode u neravnopravan položaj u odnosu na studente unutar te visokoškolske ustanove, jer se za određivanje njihovog statusa ne primenjuju zakonski kriterijumi, već statutarna odredba koja im zabranjuje sticanje statusa budžetskog studenta. Iz navedenog sledi da na osnovu osporene odredbe člana 85. stav 3. Statuta, ovi studenti ne samo da nisu mogli u drugoj visokoškolskoj ustanovi prilikom upisa na višu godinu studija da steknu status studenta koji se finansira iz budžeta, već su čak i gubili status studenta na budžetu koji su imali u visokoškolskoj ustanovi iz koje su došli, iako su ispunjavali sve uslove za očuvanje ovog statusa, saglasno Zakonu o visokom obrazovanju. Polazeći od svega izloženog, Ustavni sud je ocenio da onemogućavanje studenata koji se upisuju na višu godinu osnovnih studija sa drugih visokoškolskih ustanova da steknu status studenata koji se finansiraju iz budžeta ukoliko ispunjavaju zakonske uslove za sticanje tog statusa, predstavlja povredu ustavnog načela pravne jednakosti i zabrane diskriminacije iz člana 21. st. 1. i 3. Ustava, jer su osporenom odredbom Statuta studenti koji prelaze iz jedne u drugu visokoškolsku ustanovu stavljeni u nepovoljniji položaj u odnosu na položaj studenata u onoj visokoškolskoj ustanov i u koju prelaze, bez postojanja objektivnog i razumnog opravdanja za ovakvo nejednako postupanje. Iz istih razloga, Ustavni sud je stao na stanovište da se osporenom odredbom člana 85. stav 3. Statuta narušava i Ustavom zajemčeno pravo svakog pojedinca da pod istim uslovima može pristupiti visokoškolskom obrazovanju iz člana 71. stav 3. Ustava.

Povodom osporavanja odredbe člana 85. stav 3. Statuta u odnosu na odredbu člana 91. stav 2. Ustava, kojom je utvrđena opšta obaveza plaćanja poreza i drugih dažbina, Ustavni sud ukazuje da se osporena odredba Statuta ne može dovesti u direktnu vezu sa navedenom ustavnom odredbom, ali polazeći od ustavnog principa pravne jednakosti i zabrane diskriminacije, Ustavni sud ukazuje da dostupnost budžetskim sredstvima za školarine na državnim fakultetima mora biti za sve studente ista i pod istim uslovima, upravo iz razloga što se ta sredstva obezbeđuju iz javnih prihoda države, u kojima učešće sredstava od plaćenih poreza i drugih dažbina državi zauzima značajno mesto.

VI

Saglasno svemu iznetom i odredb ma člana 53. stav 3. i člana 64. Zakona o Ustavnom sudu, Ustavni sud je utvrdio da odredba člana 85. stav 3. Statuta Univerziteta u Beogradu, u delu koji se odnosi na određivanje statusa studenta iz stava 2. ovog člana Statuta, u vreme važenja, nije bila u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Ustavni sud je odlučio bez donošenja rešenja o pokretanju postupka, jer je u toku sprovedenog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružili su pouzdan osnov za odlučivanje.

Polazeći od svega izloženog, Ustavni sud je, na osnovu odredaba člana 42a stav 1. tačka 2) i člana 45. tač . 1) i 4) Zakona o Ustavnom sudu, doneo Odluku kao u izreci.

PREDSEDNIK

USTAVNOG SUDA

Vesna Ilić Prelić